Przygotowanie do małżeństwa i życia rodzinnego jest jednym z najważniejszych zadań, które stają przed współczesnym duszpasterstwem rodzin. Przypomniał o tym Jan Paweł II, który w adhortacji apostolskiej „Familiaris consortio” stwierdził, że „(…) bardziej niż kiedykolwiek, w naszych czasach konieczne jest przygotowanie młodych do małżeństwa i życia rodzinnego. Dlatego Kościół winien popierać lepsze i intensywniejsze programy przygotowania do małżeństwa, ażeby wyeliminować (…) trudności, z którymi boryka się tyle małżeństw, a bardziej jeszcze po to, aby stworzyć pozytywne warunki do powstawania i dojrzewania udanych małżeństw” (nr 66). Niezbędny jest do tego czas, swoisty katechumenat, ponieważ nie da się nauczyć młodych ludzi miłości w trakcie krótkiego kursu poprzedzającego małżeństwo – wyjaśnia papież Franciszek w adhortacji apostolskiej „Amoris laetitia” (nr 208).Model przygotowania do małżeństwa i życia w rodzinie w nauczaniu Kościoła katolickiego ukazują następujące dokumenty: adhortacja apostolska Jana Pawła II o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym „Familiaris consortio”, dokument Papieskiej Rady do spraw Rodziny „Przygotowanie do sakramentu małżeństwa”, wskazania Episkopatu Polski zawarte w „Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin”, „Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim” oraz adhortacja apostolska Franciszka o miłości w rodzinie „Amoris laetitia”. W dokumentach tych przygotowanie do sakramentu małżeństwa i życia w rodzinie chrześcijańskiej jawi się jako proces, który przebiega na trzech etapach: dalszym, bliższym i bezpośrednim. „Istnieje wiele uprawnionych sposobów organizowania bezpośredniego przygotowania do małżeństwa, zaleca się jednak, aby każdy Kościół lokalny rozeznał, który z nich jest najlepszy, zapewniając odpowiednią formację, która jednocześnie nie zniechęci młodych do sakramentu” – przypomina Ojciec Święty Franciszek („Amoris laetitia” nr 207).Niniejsza Instrukcja, uwzględniając nauczanie Papieża Franciszka, wskazania Papieskiej Rady do spraw Rodziny oraz wytyczne Konferencji Episkopatu Polski, określa zasady przygotowania do sakramentu małżeństwa w Diecezji Łomżyńskiej.

 

I. Przygotowanie dalsze
Pierwszym etapem przygotowania do sakramentu małżeństwa i życia w rodzinie jest przygotowanie dalsze, które rozpoczyna się już w dzieciństwie, a następnie kontynuowane jest na wszystkich etapach szkolnych i katechetycznych. Polegało ono na właściwym towarzyszeniu dziecku i okazywaniu mu pomocy w prawidłowym dojrzewaniu do pełni człowieczeństwa. Od tego bowiem jakim kto jest człowiekiem i chrześcijaninem w dużej mierze zależy, jakim będzie współmałżonkiem i rodzicem. Według „Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin” zadania te powinny być realizowane w rodzinie, w szkole i w grupach rówieśniczych (nr 20-23).

W przygotowaniu bliższym do małżeństwa i życia w rodzinie najbardziej powszechną formą jest katechizacja w ostatnich klasach szkół średnich. Program katechezy przedmałżeńskiej w takich szkołach określa „Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce” i „Program nauczania religii rzymskokatolickiej w przedszkolach i szkołach”, na bazie których można opracować tzw. „programy autorskie”.Według „Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin” katecheza przedmałżeńska prowadzona w szkole ponadpodstawowej nie jest wystarczającym elementem przygotowania bliższego. Dlatego wspomniany dokument zaleca, aby niezależnie od katechizacji szkolnej, wprowadzić w każdej parafii roczną katechezę przedmałżeńską dla młodzieży, obejmującą co najmniej 25 spotkań. Postulat ten, jakkolwiek godny polecenia, z wielu obiektywnych przyczyn wydaje się trudny do realizacji. Dlatego należy większy nacisk położyć na jakość katechezy przedmałżeńskiej realizowanej w szkole oraz jakość spotkań dla narzeczonych w bezpośrednim przygotowaniu do małżeństwa.

W Diecezji Łomżyńskiej uczniowie, którzy ukończyli szkołę średnią i systematycznie uczestniczyli w katechezie, powinni otrzymać „Świadectwo ukończenia szkolnej katechizacji przedmałżeńskiej”, tzw. kurs przedmałżeński. Świadectwo to wystawia i wręcza katecheta na zakończenie ostatniej klasy szkoły średniej. Świadectwo powinno być oznaczone pieczęcią parafii. Wykaz nazwisk uczniów, którzy otrzymali w/w świadectwo należy umieścić w „Księdze szkolnej katechizacji przedmałżeńskiej”. Księgę taką należy założyć w każdej parafii, na terenie której znajduje się szkoła średnia. Powinny znajdować się w niej następujące dane:

1.     imię i nazwisko ucznia,
2.     data i miejsce urodzenia,
3.     pełna nazwa szkoły,
4.     data wystawienia świadectwa,
5.     czytelny podpis katechety.

Ukończenie szkolnej katechizacji przedmałżeńskiej jest koniecznym wymogiem, aby zainteresowane osoby mogły w przyszłości rozpocząć etap bezpośredniego przygotowania do małżeństwa.

Według „Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin” przygotowanie bezpośrednie obejmuje pięć etapów:
1.     rozmowa z duszpasterzem w kancelarii parafialnej;
2.     spotkania dla narzeczonych i dzień skupienia;
3.     trzy spotkania w poradni życia rodzinnego;
4.     dwie spowiedzi przedślubne;
5.     spotkanie z duszpasterzem w kancelarii parafialnej i spisanie protokołu przedślubnego (nr 27).
 
Uwzględniając realia i specyfikę Diecezji Łomżyńskiej, etap przygotowania bezpośredniego do małżeństwa powinien przebiegać w następujący sposób: III.1. Spotkanie narzeczonych z duszpasterzem w kancelarii parafialnej
Spotkanie narzeczonych z duszpasterzem w kancelarii parafialnej powinno mieć miejsce nie później niż 6 miesięcy przed planowaną datą ślubu i nie wcześniej niż rok przed ślubem. Podczas tego spotkania należy ustalić, jaki jest poziom religijny narzeczonych i na ile uczestniczą oni w życiu Kościoła. Jeżeli okazałoby się, że któreś z narzeczonych nie przyjęło sakramentu bierzmowania, należy umożliwić mu przyjęcie tego sakramentu. Podobnie, gdyby związek małżeński pragnęła zawrzeć osoba nieochrzczona, ale gotowa do jego przyjęcia sakramentu chrztu świętego, należy przygotować ją do tego sakramentu.Jeśli któreś z narzeczonych lub obydwoje nie uczęszczali na szkolną katechezę przedmałżeńską w ramach przygotowania bliższego (nie mają ukończonego tzw. Kursu przedmałżeńskiego), wówczas należy udostępnić im odpowiednie materiały (np.: „Katechizm dla dorosłych”, „Kompendium Katechizmu Kościoła katolickiego” itp.), na podstawie których duszpasterz, w ustalonym terminie, przeprowadza stosowną rozmowę. Wyniki rozmowy powinny zostać potwierdzone wystawionym zaświadczeniem, a następnie załączone do aneksu protokołu przedślubnego. Dopiero po upewnieniu się, że oboje mają ukończony tzw. kurs przedmałżeński, duszpasterz zobowiązany jest poinformować narzeczonych o konieczności odbycia obowiązkowych spotkań dla narzeczonych oraz przedstawić im formy i możliwości ich realizacji.

 

Na zakończenie spotkania w kancelarii parafialnej należy poinformować narzeczonych o obowiązku spowiedzi przedślubnej, sporządzeniu protokołu przedślubnego (protokół należy spisać nie później niż miesiąc przed planowaną datą ślubu i nie wcześniej niż trzy miesiące przed ślubem) oraz przekazać im Dokument uczestnictwa narzeczonych w przygotowaniu bezpośrednim do sakramentu małżeństwa w Diecezji Łomżyńskiej.Niedopuszczalne są sytuacje, w których spotkanie w kancelarii parafialnej prowadzi organista, sekretarka lub inna osoba niż kapłan.

Jeżeli katolik chce zawrzeć małżeństwo z: (1) osobą nieochrzczoną; (2) z ochrzczoną poza Kościołem katolickim; (3) z osobą, która formalnie odstąpiła od Kościoła katolickiego; (4) z osobą, która formalnie nie odstąpiła od Kościoła, ale deklaruje się jako niewierząca; (5) z osobą deklarującą się jako wierząca a niepraktykującą – duszpasterz powinien podczas rozmowy w kancelarii parafialnej przedstawić narzeczonym stanowisko Kościoła katolickiego na temat tzw. „małżeństw mieszanych i im podobnych” oraz pouczyć o warunkach zawarcia takiego małżeństwa.
 
III.2. Spotkania dla narzeczonych
Narzeczeni w okresie poprzedzającym zawarcie sakramentu małżeństwa zobowiązani są do uczestnictwa w tzw. spotkaniach dla narzeczonych. W Diecezji Łomżyńskiej organizowane są trzy formy realizacji takich spotkań:

III.2.a. Spotkanie dla narzeczonych w formie podstawowej – cztery spotkania, dzień skupienia oraz trzy indywidualne spotkania w poradni życia rodzinnego, organizowane w dekanatach.

III.2.b. Spotkania dla narzeczonych w formie zalecanej – siedem sobotnich spotkań organizowanych raz w miesiącu w ramach Studium Życia Rodzinnego w Łomży.

III.2.c. Spotkania dla narzeczonych w formie nadzwyczajnej – dwa spotkania weekendowe w wyznaczonych domach rekolekcyjnych diecezji oraz trzy indywidualne spotkania w poradni życia rodzinnego.

Ad. III.2.a. Pierwsza (podstawowa) forma spotkań dla narzeczonych odbywa się w parafiach danego dekanatu. Dziekan, po konsultacjach z kapłanami dekanatu, odpowiada za ustalenie miejsca i liczby odbywających się spotkań w dekanacie. Ilość odbywających się spotkań dla narzeczonych w dekanacie zależy od ilości zgłoszonych nupturientów. Terminy spotkań należy zgłosić do Wydziału Duszpasterstwa Rodzin do końca listopada każdego roku. W jednym spotkaniu nie powinno brać udział więcej niż 15par narzeczonych. Za organizację poszczególnych spotkań odpowiada kapłan z wyznaczonej parafii i to on zaprasza doradców życia rodzinnego oraz asystentów przygotowania narzeczonych do poprowadzenia tych spotkań(doradcy i asystenci są przygotowywani przez Wydział Duszpasterstwa Rodzin i posiadają misję kanoniczną od Biskupa Diecezjalnego). Spotkania powinny odbywać się w tygodniowym odstępie czasu, w jednym miejscu; nie ma możliwości łączenia poszczególnych spotkań w różnych dekanatach. Po zakończeniu wspomnianych spotkań, po przeżyciu dnia skupienia (który powinien być zorganizowany na zakończenie spotkań dla narzeczonych), po zakończeniu spotkań z doradcą życia rodzinnego oraz odbyciu dwóch spowiedzi przedślubnych (wszystko potwierdzone w Dokumencie podpisami osób prowadzących), narzeczeni przekazują duszpasterzowi parafii wypełniony Dokument, który należy dołączyć do aneksu protokołu przedślubnego.

Spotkania dla narzeczonych, obejmujące tematy oparte o tekst przysięgi małżeńskiej oraz cechy miłości małżeńskiej wskazane w encyklice Pawła VI „Humanae vitae”; realizowane są one w następującym porządku:

Spotkanie I:        Ślubuję Ci miłość…
                          Ślubuję Ci miłość ludzką…
Spotkanie II:        Ślubuję Ci miłość pełną…
                          Ślubuję Ci miłość płodną…
Spotkanie III:       Ślubuję Ci wierność…
                          Ślubuję Ci uczciwość małżeńską…
Spotkanie IV:       Ślubuję Ci, że Cię nie opuszczę aż do śmierci…
                          Ślubuję Ci miłość otwartą na życie…
Dzień Skupienia:  Tak mi dopomóż Panie Boże wszechmogący…
             Liturgia słowa lub Msza św. z homilią oraz możliwość przystąpienia do sakramentu pokuty i pojednania
Dwa indywidualne spotkania w poradni życia rodzinnego.

Jedno spotkanie, obejmujące dwa tematy, powinno trwać dwie godziny zegarowe. Trzy pierwsze spotkania prowadzą asystenci, czwarte po połowie prowadzą: asystenci i doradca życia rodzinnego, dzień skupienia prowadzi ksiądz, spotkania w poradni prowadzi doradca. Wymieniona wyżej tematyka spotkań obowiązuje w całej diecezji, czego należy bezwzględnie przestrzegać; narzeczeni w Diecezji Łomżyńskiej mają być objęci tym samym programem formacyjnym. Wydział Duszpasterstwa Rodzin zapewnia materiały do poprowadzenia spotkań dla narzeczonych, a informacje o spotkaniach dla narzeczonych odbywających się w poszczególnych dekanatach diecezji (czas, miejsce) zamieszczane będą systematycznie na stronie internetowej Diecezjalnego Duszpasterstwa Rodzin: www.duszpasterstworodzin.lomza.pl

Ad. III.2.b. Druga (zalecana) forma spotkań dla narzeczonych odbywa się w ramach Studium Życia Rodzinnego, raz w miesiącu w sobotę (trwa siedem miesięcy), w Centrum Edukacyjno – Szkoleniowym w gmachu WSD w Łomży (pl. Papieża Jana Pawła II, nr 1). Dokładny program i treść zajęć umieszczone są na stronie internetowej Diecezjalnego Duszpasterstwa Rodzin: www.duszpasterstworodzin.lomza.pl Po ukończeniu zajęć należy uzyskać podpis Diecezjalnego Duszpasterza Rodzin w Dokumencie uczestnictwa narzeczonych w przygotowaniu bezpośrednim do sakramentu małżeństwa w Diecezji Łomżyńskiej. W nim także trzeba odnotować odbyte spowiedzi przedślubne. Następnie wypełniony Dokument należy dołączyć do aneksu protokołu przedślubnego. Uczestnicy Studium Życia Rodzinnego zwolnieni są ze spotkań w parafialnej poradni rodzinnej i z dnia skupienia (wszystko odbywa się w ramach programu Studium).

Ad. III.2.c. W przypadku, gdy z różnych powodów, nupturienci nie mogą odbyć pierwszej czy drugiej formy bezpośredniego przygotowania do sakramentu małżeństwa, kapłan zobowiązany jest skierować ich do udziału w trzeciej (nadzwyczajnej) formie spotkań dla narzeczonych – są to dwa spotkania weekendowe, prowadzone przez Wydział Duszpasterstwa Rodzin, które odbywają się w wyznaczonych miejscach diecezji, np. w domach rekolekcyjnych. Dodatkowo – po odbytych weekendach – należy umówić się na dwa spotkania w poradni życia rodzinnego. Po każdym weekendzie, spotkaniu w poradni i odbytej spowiedzi, należy uzyskać podpis osoby prowadzącej, po czym wypełniony Dokument uczestnictwa narzeczonych w przygotowaniu bezpośrednim do sakramentu małżeństwa w Diecezji Łomżyńskiej należy dołączyć do aneksu protokołu przedślubnego. Informacje o odbywających się spotkaniach weekendowych umieszczane będą na stronie internetowej Diecezjalnego Duszpasterstwa Rodzin: www.duszpasterstworodzin.lomza.pl

Jeśli narzeczonym, z poważnych względów, nie pasuje żadna forma bezpośredniego przygotowania do sakramentu małżeństwa obowiązująca w Diecezji Łomżyńskiej, mogą oni przygotować się w innej diecezji. Większość diecezji w Polsce ma podobny, a niektóre dokładnie taki sam program bezpośredniego przygotowania do ślubu. Normują to Wytyczne Konferencji Episkopatu Polski. W takiej sytuacji należy przedstawić duszpasterzowi w kancelarii parafialnej odpowiedni dokument czy świadectwo odbycia takich spotkań w innej diecezji.

III.3. Spotkania w Poradni Życia Rodzinnego
„Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin” zobowiązuje wszystkich narzeczonych do odbycia przed ślubem trzech spotkań w poradni życia rodzinnego; należy wówczas przeanalizować następujące zagadnienia:

1.     Naturalne planowanie rodziny jako styl życia małżonków.
2.     Zapoznanie z metodą rozpoznawania płodności i przykładowe karty ćwiczeń.
3.     Ćwiczenia na kartach i weryfikacja.

Pierwsze spotkanie odbywa się w ramach wspólnych spotkań dla wszystkich (forma podstawowa i nadzwyczajna), pozostałe dwa powinny mieć charakter indywidualnych spotkań doradcy z poszczególnymi parami (narzeczeni na te dwa spotkania umawiają się indywidualne z doradcą). Spotkania w poradni obowiązują tylko tych, którzy wybrali formę podstawową (w dekanatach) bądź nadzwyczajną (weekendową). Uczestnicy Studium Życia Rodzinnego zwolnieni są ze spotkań w poradni życia rodzinnego (kurs dla użytkowników metody Rötzera uwzględniony jest w programie zajęć). Spotkania w poradni życia rodzinnego należy potwierdzić podpisem doradcy w Dokumencie. Ponadto spotkania w poradni powinny służyć wyrobieniu przekonania w narzeczonych, że poradnia rodzinna jest zawsze do ich dyspozycji.

III.4. Spowiedź przedślubna
Kolejnym ważnym elementem bezpośredniego przygotowania do sakramentu małżeństwa jest spowiedź przedślubna, która zostaje potwierdzona przez spowiednika podpisem w Dokumencie. W polskich warunkach narzeczeni, zanim zawrą sakramentalny związek małżeński, przynajmniej dwukrotnie przystępują do sakramentu pokuty. Pierwsza spowiedź przedślubna powinna odbyć się tuż po zgłoszeniu zapowiedzi. Zachęca się, aby miała ona charakter spowiedzi generalnej, co pozwoli penitentom gruntownie uporządkować przeszłość i rozpocząć nowy etap w życiu. Z kolei druga spowiedź, która powinna nastąpić przed ślubem, ma umożliwić narzeczonym godziwe przeżycie ceremonii zaślubin.

W przypadku, gdy narzeczeni mieszkają razem, należy przeprowadzić z nimi stosowną rozmowę dotyczącą znaczenia czystości w przygotowaniu do sakramentu małżeństwa. Jeżeli nie przyniesie ona oczekiwanych skutków, należy pouczyć ich o konieczności przystąpienia do sakramentu pokuty i pojednania bezpośrednio przed uroczystością zaślubin, zapraszając jednocześnie do przeżycia jej w formie tzw. spowiedzi generalnej.

III.5. Rozmowa duszpasterska z kapłanem i spisanie protokołu przedślubnego
Ostatnim elementem bezpośredniego przygotowania do sakramentu małżeństwa jest rozmowa duszpasterza z narzeczonymi, która powinna odbyć się nie później niż miesiąc przed planowaną datą ślubu i nie wcześniej niż trzy miesiące przed ślubem. Podczas tego spotkania należy sporządzić protokół przedślubny. W tym celu narzeczeni powinni przedstawić w kancelarii parafialnej następujące dokumenty: dowód osobisty, świadectwo chrztu (wydane nie wcześniej niż 6 miesięcy przed datą zawarcia sakramentu małżeństwa), świadectwo bierzmowania (jeśli nie ma adnotacji o bierzmowaniu na świadectwie chrztu), świadectwo uczęszczania na lekcję religii (z ostatniej klasy), świadectwo ukończenia szklonej katechizacji przedmałżeńskiej, tzw. kurs przedmałżeński. Jeżeli związek małżeński chce zawrzeć osoba, która uzyskała stwierdzenie nieważności pierwszego małżeństwa przez sąd kościelny, zobowiązana jest przedstawić prawomocny wyrok lub dekret trybunału kościelnego, stwierdzający nieważność tego małżeństwa. W przypadku, gdy do ślubu przystępuje wdowiec lub wdowa, należy przedłożyć akt zgonu współmałżonka. Jeśli narzeczeni pragną zawrzeć małżeństwo konkordatowe, powinni przedstawić w kancelarii parafialnej Zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa wydane przez kierownika Urzędu Stanu Cywilnego.Narzeczeni otrzymują też zaświadczenie o wygłoszeniu zapowiedzi przedślubnych w parafii narzeczonej bądź narzeczonego, które po wygłoszeniu należy przynieść do kancelarii parafialnej.

Podczas rozmowy duszpasterskiej należy pokazać duszpasterzowi Dokument uczestnictwa narzeczonych w przygotowaniu bezpośrednim do sakramentu małżeństwa w Diecezji Łomżyńskiej i przedstawić zawarte w nim etapy realizacji przygotowania do ślubu.Dokument ten, po dobyciu drugiej spowiedzi przedślubnej, wypełniony już do końca, należy dostarczyć do kancelarii parafialnej.

Rozmowa w kancelarii parafialnej powinna dotyczyć także kwestii związanych z przebiegiem ceremonii ślubu. Ponadto, o ile istnieje taka konieczność, należy wspólnie zastanowić się nad tym, co trzeba zrobić, poprawić, gdzie szukać ewentualnej pomocy, by ich przyszłe życie małżeńskie było dla nich źródłem uświęcenia i szczęścia, a dla ich dzieci środowiskiem właściwego rozwoju.

                                                                                              + Janusz Stepnowski
                                                                                                 Biskup Łomżyński